Ό,τι γνωρίζουμε, το γνωρίζουμε αναγκαστικά μέσω μιας
γλώσσας, κυρίως -αν όχι αποκλειστικά- της γλώσσας στην οποία μιλούμε. Αν όμως
για τις φυσικές γλώσσες νοηματικές μονάδες αποτελούν οι λέξεις, για την
πολιτική επιστήμη (αλλά και τις κοινωνικές επιστήμες γενικότερα) νοηματικές μονάδες
είναι οι έννοιες —τόσο η θεωρητική
παραγωγή, όσο και η εμπειρική έρευνα εξαρτώνται από το ποιόν των εννοιών που
χρησιμοποιούνται. Προβλήματα νοηματικής ασάφειας ή εμπειρικής αοριστίας συχνά
διαφεύγουν της άμεσης αντίληψής μας, όμως δεν παύουν να αποτελούν αδυναμίες που
οδηγούν σε θεωρητικές παρανοήσεις, κοινότοπα ερευνητικά πορίσματα, και ανεπαρκή
γνωστική σώρευση. Όπως έγραψε ο Giovanni Sartori, ανεπάρκειες στην εννοιολόγηση
κατά κανόνα οδηγούν σε ανεπάρκειες στη σκέψη.
Επιδίωξη
του μαθήματος είναι η οικείωση με βασικές αρχές της συγκρότησης εννοιών στις
κοινωνικές επιστήμες. Τι ακριβώς συνιστά εννοιακή ανεπάρκεια και πώς είναι
δυνατόν να παρέμβουμε διορθωτικά; Στο
πλαίσιο αυτό διερευνάται ευρύ φάσμα ζητημάτων: Τι είναι βάθος και τι πλάτος
μιας έννοιας, πώς σχετίζονται μεταξύ τους και πώς η σχέση αυτή αποτυπώνεται στη
λογική κλίμακα (κλίμακα αφαίρεσης); Τι είναι ορισμοί, τι είδη υπάρχουν και
ποιες οι διαφορετικές χρήσεις τους; Πώς κατασκευάζουμε τυπολογίες και σε τι διαφέρουν
από τις απλές ταξινομήσεις;
Προϋπόθεση για
την εξέταση αυτών και άλλων κρίσιμων θεματικών, όμως, αποτελεί η γείωσή τους σε
αρχές της κλασικής Λογικής. Αυτό επιτρέπει την παράλληλη διερεύνηση προβλημάτων
που αναφύονται στις κρίσεις (γενικευτικές προτάσεις) και τα επιχειρήματα
–τομείς θεμελιώδους σημασίας για τις κοινωνικές επιστήμες. Αιτιότητα, επιχειρηματολογία,
γενίκευση. Στη βάση αυτή επιχειρείται, τέλος, προκαταρκτική διερεύνηση της
σημασίας των συγκρίσεων και της συγκριτικής μεθόδου: Τι είναι, σε τι μας χρειάζονται
και τι προϋποθέσεις έχουν οι συγκρίσεις; Ποια τα συνήθη προβλήματα στη χρήση
τους και πώς μπορούμε να τα αποφύγουμε;
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
·
Παπανούτσος, Ε. Π.
(2008) Λογική Αθήνα: Νόηση.
·
Sartori, G. (2004) Σημασιολογία, Έννοιες, Συγκριτική Μέθοδος: (επιμ.
Σ. I. Σεφεριάδης), Αθήνα: Παπαζήσης.
·
Hospers, J. (1996/19561) An Introduction to Philosophical Analysis,
Λονδίνο: Routledge
